چند تربیتی شدن کودک یعنی چه؟ در دنیای امروز که خانواده ها با اطلاعات متنوع، سبک های تربیتی مختلف و توصیه های بعضاً متضاد روبرو هستند، یکی از مشکلات پنهان اما مهمی که کمتر درباره اش صحبت میشود، چند تربیتی شدن کودک است.
شاید فکر کنید فقط اختلاف نظر بین پدر و مادر باعث این موضوع میشود، اما واقعیت پیچیده تر از این هاست. وقتی یک کودک در معرض قوانین و روش های مختلف از طرف والدین، اطرافیان و حتی رسانه ها قرار میگیرد، دچار نوعی سردرگمی رفتاری و شخصیتی میشود که میتواند آینده اش را تحت تأثیر قرار دهد.
در این مقاله، از دید یک متخصص، اما با زبان ساده و قابل فهم، به بررسی کامل موضوع چند تربیتی شدن کودک میپردازیم؛ از دلایل و آثارش گرفته تا راهکار هایی برای پیشگیری و مدیریت. همچنین در انتهای مقاله، یک اپلیکیشن کاربردی به نام شادوپیا را معرفی میکنیم که میتواند مسیر تربیت کودک را هدفمند و هماهنگ کند.
اگر به دنبال مطالب کاربردی و علمی درباره روش های مختلف تربیت کودک هستید، توصیه میکنیم حتماً به بخش فرزندپروری در وبلاگ شادوپیا سر بزنید. در این مقاله، یکی از چالش های مهم فرزندپروری یعنی «چند تربیتی شدن کودک» را به‌صورت کامل بررسی میکنیم.
چند تربیتی یعنی چه؟
خب بیاید در ابتدا به همین سوال جواب دهیم «چند تربیتی» به زبان ساده یعنی اینکه کودک از منابع یا افراد مختلف، الگوهای رفتاری و تربیتی متفاوت دریافت کند. این تفاوت ها گاهی بسیار خفیف و گاهی شدید و متضاد هستند.
مثلاً مادری که کودک را با تشویق های مکرر بزرگ میکند و پدری که بیشتر از تنبیه یا نصیحت های سخت استفاده میکند؛ یا مادربزرگی که برای هر خواسته ی بچه‌ای «نه» ندارد، اما مادر او را با قانون و نظم تربیت میکند.
این تفاوت ها باعث میشود کودک نتواند بفهمد کدام رفتار درست است، چه چیزی «همیشه» درست یا «همیشه» غلط است، و چه چیزهایی به موقعیت یا شخص بستگی دارد.
دلایل چند تربیتی شدن کودک
چند تربیتی شدن، نتیجه مجموعه ای از عوامل است، که رایج ترین آن ها عبارت‌اند از:
1. اختلاف نظر بین والدین
هیچ دو انسانی دقیقاً یکسان فکر نمیکنند، و این شامل والدین هم میشود. وقتی پدر و مادر بدون هماهنگی با هم تربیت فرزند را جلو میبرند، کودک متوجه میشود که در برابر یک موضوع مشخص، بسته به اینکه با پدر یا مادر حرف بزند، پاسخ متفاوتی میگیرد.
2. دخالت اطرافیان
پدربزرگ، مادربزرگ، خاله، عمو یا حتی همسایه مهربانی که گاهی از کودک مراقبت میکند، ممکن است روش تربیتی خاص خودشان را داشته باشند. هرچند نیت آن ها خوب است، اما تنوع در سبک ها میتواند مخرب باشد، مخصوصاً اگر با والدین هماهنگ نشده باشد.
3. مصرف بدون برنامه از منابع تربیتی
این روزها والدین با دنیایی از توصیه ها، پیج های اینستاگرامی، کتاب‌ها، پادکست ها و مشاوره های مختلف روبرو هستند. استفاده همزمان از منابع زیاد و گاهی متضاد، منجر به تصمیم های متناقض در رفتار با کودک میشود.
4. نداشتن یک مسیر یا برنامه تربیتی مشخص
وقتی خانواده ها هدفی برای تربیت کودک ندارند و با آزمون و خطا پیش میروند، ممکن است امروز روش سختگیرانه ای را امتحان کنند و فردا با رویکردی نرم تر وارد عمل شوند. این تغییر مداوم سبک باعث چند تربیتی شدن کودک میشود.
در ادامه بخوانید : بهترین روش های تربیت کودک
پیامد های چند تربیتی شدن در کودکان
چند تربیتی فقط به معنای تنوع سبک ها نیست؛ بلکه این تنوع، در ذهن و رفتار کودک مشکلاتی ایجاد میکند که گاهی در بزرگسالی هم باقی میماند. از جمله:
سردرگمی در تشخیص درست و غلط
وقتی یک رفتار از نظر پدر اشتباه و از نظر مادر قابل قبول باشد، کودک دیگر نمیفهمد که چه چیزی درست است. این باعث میشود قضاوت شخصی اش ضعیف شود.
کاهش اعتماد به نفس
کودکی که نمیداند کدام رفتار درست است، مدام دچار تردید میشود. تردید مداوم در تصمیم گیری های کوچک، به تدریج اعتماد به نفس او را تخریب میکند.
رفتار های دوگانه
این بچه ها یاد میگیرند بسته به اینکه با کدام بزرگ تر باشند، رفتار متفاوتی نشان دهند. مثلاً کنار مادربزرگ کاملاً لوس و بی قانون میشوند، اما کنار پدرشان محتاط و ترسو.
ضعف در نظم پذیری
وقتی هرکس قانون خاص خودش را داشته باشد، کودک نمیتواند به درک ثابتی از نظم برسد. در نتیجه اجرای وظایف روزمره‌اش (مثل غذا خوردن، خوابیدن یا درس خواندن) سخت تر میشود.
چند بازی تربیتی برای ایجاد هماهنگی در سبک تربیت والدین
یکی از راهکار های مؤثر برای مقابله با چند تربیتی، استفاده از چند بازی تربیتی هدفمند است؛ بازی هایی که نه تنها سرگرم کننده‌اند، بلکه به کودک کمک میکنند مفاهیم نظم، قانون، احساسات و ارتباط مؤثر را یاد بگیرد.
بازی های نقش آفرینی
پدر و مادر می‌توانند نقش معلم، پلیس یا پزشک را بازی کنند و با کودک درباره قانون، اشتباه و عذرخواهی صحبت کنند.
بازی «قانون سازی»
در این بازی، کودک همراه والدین برای خانه قوانین میسازند. مثلاً «قبل از تلویزیون دیدن باید لباس ها جمع شود». این باعث درک بهتر مفهوم نظم میشود.
بازی های دیجیتال آموزشی
استفاده از بازی هایی که طراحی شان با هدف تقویت مهارت های شناختی و رفتاری کودکان انجام شده، تأثیر زیادی در تربیت یکپارچه دارد. یکی از بهترین نمونه‌ها برای این بازی ها، شادوپیاست که در ادامه باهاش بیشتر آشنا میشیم.
شادوپیا؛ همراه والدین در مسیر تربیت هماهنگ کودک
شادوپیا یه اپلیکیشن-بازی ایرانی برای کودکان ۲ تا 10 ساله هستش که هم کودک رو سرگرم میکنه، هم به والدین ابزار تربیتی میده.
شادوپیا شامل دو بخشه:
- بخش مخصوص کودک که شامل بازی های جذاب و آموزشیه
- پنل مخصوص والدین که امکان انتخاب مسیر تربیتی کودک (مثل تقویت حافظه، مهارت زندگی، هوش هیجانی و…) رو میده
ویژگی های شادوپیا برای جلوگیری از چند تربیتی:
- هماهنگ سازی سبک تربیتی والدین از طریق انتخاب مسیر رشد مشخص
- ثبت و پیگیری فعالیت های کودک
- دسترسی چند کاربره برای استفاده مشترک پدر و مادر
- بازی های هدفمند طراحی شده توسط روان شناس کودک
- محتوای متناسب با فرهنگ ایرانی
نظر دکتر ماهرخ بریری درباره خطر چند تربیتی
در این ویدیو کوتاه، دکتر ماهرخ بریری توضیح میده که چطور اختلاف سبک تربیتی بین پدر و مادر میتونه باعث آسیب به کودک بشه.
راهکارهای کاربردی برای جلوگیری از چند تربیتی شدن کودک
تعیین قوانین مشترک در خانه
داشتن قوانین یکسان در خانه باعث میشه کودک بتونه رفتارش رو پیش بینی پذیر و قابل کنترل کنه. اگه پدر یه چیزی رو ممنوع کنه ولی مادر اجازه بده، بچه نمیتونه تشخیص بده چی درسته و چی غلط. این وضعیت باعث شکل گیری رفتار های فرصت طلبانه میشه.
مثلاً فرض کن تو خونه قانونی هست که قبل از خواب، تبلت نباید دست کودک باشه. اگه پدر سخت گیرانه این قانون رو اجرا کنه ولی مادر بگه: «بی خیال، یه ربع بیشتر باشه»، کودک یاد میگیره بین قوانین راه فرار پیدا کنه. این خودش یه جور تربیت اشتباهه که به رفتار های ناهماهنگ منجر میشه.
محدود کردن منابع تربیتی به موارد معتبر و هماهنگ
وقتی والدین از منابع تربیتی زیادی استفاده میکنن، ممکنه بدون اینکه متوجه بشن، دچار تناقض بشن. یکی از پیج های روان شناسی میگه “هیچ وقت به کودک نه نگید”، یه کتاب دیگه میگه “نه گفتن اصولی لازمه!” حالا تصور کن پدر با اولی جلو میره و مادر با دومی.
نتیجه اینه که کودک از مادر نه میشنوه، ولی از پدر نه نمیشنوه. این تضاد تو ذهن کودک باعث میشه سردرگم بشه، بترسه تصمیم بگیره، یا یاد بگیره که کی رو باید گول بزنه. در نتیجه اعتماد و انسجام رفتاری اش از بین میره و احساس امنیت نمیکنه.
راه حل اینه که یکی دو منبع تربیتی معتبر رو انتخاب کنین که با دیدگاه خانواده هماهنگ باشه. مثلاً یه کتاب خوب روان شناسی کودک یا یه پادکست تخصصی از فردی مورد اعتماد. مطالعه مشترک این منابع باعث میشه پدر و مادر با دیدگاه مشابهی جلو برن و سبک تربیتی بچه رو یکدست نگه دارن.
استفاده از ابزارهایی مثل شادوپیا برای داشتن مسیر مشخص رشد کودک
خیلی از خانواده ها هدف مشخصی برای تربیت فرزند ندارن. یعنی نمیدونن دقیقاً میخوان چی تو شخصیت بچه تقویت کنن یا از چه مسیری باید جلو برن. اینجاست که ابزار هایی مثل شادوپیا به کمک والدین میان و مسیر رشد کودک رو روشن میکنن.
مثلاً با استفاده از شادوپیا، شما میتونید تعیین کنید که تمرکزتون روی تقویت حافظه، هوش هیجانی یا مهارت های زندگی باشه. بعدش بازی ها و تمرین هایی بهتون پیشنهاد میشه که دقیقاً برای همون هدف طراحی شدن. این یعنی تربیت هدفمند، نه اتفاقی.
مراقبت از تأثیر تربیت اطرافیان و گفتگو با آن‌ها در صورت نیاز
بچه ها خیلی از وقتشون رو با اطرافیان مثل مادربزرگ، خاله یا مربی مهد می‌گذرونن. اگه این افراد بدون هماهنگی با شما رفتار کنن، ممکنه سبک تربیتی شون با شما فرق داشته باشه و کودک دچار دوگانگی بشه. این یکی از اصلی ترین دلایل چند تربیتی شدنه.
مثلاً شما تو خونه سعی میکنی کودک یاد بگیره که برای رسیدن به خواسته‌اش صبر کنه، ولی مادربزرگ تا بچه یه چیزی بخواد، براش تهیه میکنه. نتیجه؟ کودک یاد میگیره با مامان لج کنه چون میدونه مادربزرگ زودتر به خواسته‌اش میرسونه.
برای جلوگیری از این موضوع، باید با اطرافیان گفت‌وگوی محترمانه و صادقانه داشته باشید. میتونید بگید: ما داریم تلاش میکنیم بچه صبور بار بیاد، لطفاً کمک کن تو این مسیر باهامون هماهنگ باشی .
بد نیست بدونید که روش تربیت فرزند ممکنه با توجه به جنسیت کودک هم متفاوت باشه. یعنی نحوه برخورد با یک پسر بچه ممکنه با دختر بچه فرق داشته باشه، و اگر این تفاوت ها ناهماهنگ یا متناقض اجرا بشن، زمینه‌ی چند تربیتی رو فراهم میکنن. برای آشنایی با رویکردهای اصولی‌تر، پیشنهاد میکنیم حتماً این دو مقاله رو بخونید:
سوالات رایج درباره چند تربیتی
در ادامه چندین سوال در رابطه با چند تربیتی کودک که شاید در ذهن شما باشد طرح و سپس پاسخ آن داده شده همچنان با ما همراه باشید
آیا چند تربیتی همیشه بد است؟
خیر. اگر تفاوت سبک ها مکمل باشند، کودک میتواند از هر سبک چیز مفیدی یاد بگیرد. اما وقتی تفاوت ها تضاد ایجاد کنند، اثر منفی دارد.
از کجا بفهمیم بچه مان دچار چند تربیتی شده؟
اگر کودک در موقعیت‌های مختلف رفتار های متضاد نشان دهد، قوانین را نادیده بگیرد، یا گیج باشد که چه کسی حرف درست میزند، احتمال زیادی وجود دارد که چند تربیتی شده باشد.
چطور سبک تربیتی مان را با همسر یا اطرافیان هماهنگ کنیم؟
با گفتگو، مطالعه مشترک منابع تربیتی، تعیین مرزها و استفاده از ابزار هایی مانند پنل والدین شادوپیا، هماهنگی تربیتی ممکن است.
نتیجه گیری
کودکان برای رشد صحیح، به ثبات، امنیت، و پیام‌های یکسان از اطرافیان نیاز دارند. چند تربیتی شدن کودک باعث میشود نتواند احساس اعتماد، مسئولیت پذیری یا استقلال واقعی را تجربه کند.
با شناخت دلایل و آثار این موضوع، و استفاده از ابزار های کمکی مثل اپلیکیشن شادوپیا، میتوان مسیر تربیتی یکپارچه و مؤثری را برای کودک طراحی کرد.
حالا نوبت شماست!
آیا شما هم تجربه ای از چند تربیتی شدن کودک داشتید؟ چه روش هایی برای هماهنگ سازی تربیت در خانواده تون مؤثر بوده؟ تجربه تون رو در بخش نظرات بنویسید و اگه این مقاله براتون مفید بود، حتماً با دیگران به اشتراک بذارید.
